Tomaten kweken van zaaien tot oogsten

Zelf tomaten kweken

Tomaten kunnen op allerlei manieren bereid worden. Rauw zijn ze heerlijk, maar zelf vind ik ze het lekkerst in zelfgemaakte ketchup of pasta saus. Tomaten zijn één van de  meest populaire groenten om te kweken, hoewel tomaten kweken best nogal wat tijd en zorg vraagt en ze gevoelig zijn voor ziekten en ongedierte.

Tomaten gedijen het beste op een beschutte, zonnige plek. Als het een koele, vochtige zomer is zullen de resultaten tegenvallen. Van een tomatenplant in de buitenlucht kun je ongeveer twee kilo tomaten verwachten. Tomaten in een kas leveren zelfs het dubbele op.

Geschiedenis

De tomaat kent zijn oorsprong in Zuid-Amerika. In Zuid-Amerika komen nog steeds verschillende wilde "oertamet" voor. Deze tomaten zijn zo kein dat je ze misschien net herkent als tomaat.

In de 16e eeuw wordt de tomaat ook in Nederland gekweekt, niet om te eten maar voor de sier. De tomaat wordt als giftig gezien. Dit klopt, want in de groene, onrijpe tomaten zit de giftige stof tomatine. Tijdens de rijping verdwijnt deze stof of na het koken.

In de 19e eeuw beginnen we de tomaten ook te eten. Om er zeker van te zijn dat alle gif verdwenen is, eten wij de tomaten uitsluitend gekookt. 

Heerlijk in zelfgemaakte ketchup of pasta saus.

Tomatenplant

Plantkundig gezien staat de tomaat heel dicht bij de aardappel. De tomaat is een meerjarige, kruipende plant, die als eenjarige wordt geteeld. De stengel wordt al gauw wat dik en houterig. De wortels van de tomaat groeien heel diep en kunnen na vijf weken al op een meter diep zitten. 

Alle delen van de tomatenplant bevatten het giftige tomatine. Goede rijpe vruchten bevatten geen tomatine, behalve sporen op de zaden.

Zelf tomaten kweken

Tomaten kweken doe je het beste onder glas, op deze manier heb je elk jaar een goede oogst. Buiten tomaten kweken kan natuurlijk ook, mits het niet een te natte zomer is. Ook is het verstandig om de tomaten op een zonnige en beschutte plek te zetten en te kiezen voor een ras dat geschikt is voor buitenteelt.

Tomaten in de volle grond

Tomaten kweken in ons klimaat, blijft een kleine uitdaging. Je bent afhankelijk van het weer. Als de zomer koud en nat is, groeien de planten buiten slecht en wordt het lastig om de tomatenplanten vrij te houden van ziekten (bijvoorbeeld aardappelziekten). 

Voor tomaten in de volle grond kan er binnen gezaaid worden van half maart tot half april. De tomatenplanten kunnen dan vanaf half mei naar buiten, mits het weer meezit. Om toch een redelijke oogst te krijgen worden er allerlei constructies bedacht om de tomatenplanten te beschermen tegen de wind of overmatig veel regen.

Tomaten kweken in een kas  

Wil je echt een goede oogst tomaten hebben, dan kun je het beste tomaten kweken in een kas. Het voordeel van het kweken onder glas is dat je minder afhankelijk bent van het weer. Een ander groot voordeel is dat je eerder kan beginnen met kweken. Vanaf begin maart kun je beginnen met zaaien (binnenshuis).

In een kas kweek je de tomaten langs een touw. De touwen hangen aan ijzerdraden die horizontaal in de kas hangen. Draai de stengel van de elke tomatenplant aan het het touw. Elke keer als de plant een stukje groeit, draai je het sukje tomatenplant rond het touw.

Zaaitabel en plantafstand

10 dagen van zaaien tot kiem, 130 dagen van zaaien tot oogst en een minimum plantafstand van 45 centimeter.

jan	feb	mrt	apr	mei	juni	juli	aug	sep	okt	nov	dec

Tomaten rassen

Er zijn veel verschillende soorten tomaten rassen.  Als je alleen al op de website van Vreeken zaden kijkt zie je 227 verschillende varianten. Er zijn hybriderassen en zaadvaste rassen. 

Een zaadvaste ras is op de klassieke manier ontstaan door kruisen en selecteren. De voortplantcuclus kan eindeloos worden voorgezet omdat de zaden komen uit tomatenplanten met ongeveer dezelfde eigenschappen als de ouders. 

Hybriderassen zijn rassen die zijn onstaan door inteelt en kruising te combineren. Door inteelt van ouderlijnen worden de gewenste eigenschappen vastgelegd. Het zaad is niet bruikbaar voor nateelt.

De kleur van rijpe tomaten kan variëren van oranjerood tot donkerrood, maar er zijn ook gele, witte en zwarte rassen. Naast de standaard ronde tomaten zijn er ook langwerpige tomaten. De tomaat kan glad zijn maar je hebt ook geribde soorten.

Naar de vorm van de tomaat kun je de rassen als volgt ordenen:

• Ronde tomaat 
• Vleestomaat
• Langwerpige tomaat
• Kerstomaat
• Dwergtomaat

Bodem en bemesting

Tomaten groeien eigenlijk op alle gronden en snel.  Wel vinden ze een goede bodembewerking erg prettig en is na het planten mulching aan te raden. Een goed humusgehalte zorgt ervoor dat de grond voldoende water vasthoudt.

Het is niet aan te raden om tomaten elk jaar op dezelfde grond te kweken, je kan dan bijvoorbeeld last krijgen van kurkwortel. Omdat ik een stadsmoestuin heb is het voor mij lastig om elk jaar "verse grond" toe te voegen in de kas. Om deze reden kweek ik mijn tomaten in bakken, zodat ik op een gemakkelijke manier elk jaar tomaten kan kweken.

Zaaien

Je kan tomaten heel goed zelf zaaien. Voor een vroege teelt (in de kas) kun je al begin maart beginnen. Als zaaigrond gebruik ik meestal turf met zand of ik koop zaaigrond. Doe de zaaigrond in een bakje en druk het aan. Zaai de tomatenzaden dunnetjes (om de één centimeter) en dek dit af met nog een beetje zaaigrond. Om algen tegen te gaan strooi ik er ook een beetje breekzand overheen. Plaats vervolgens het bakje in grote grote bak met water (geen regenwater). Wacht nu een half uurtje zodat de zaaigrond goed doordrongen is van water.

De tomatenzaden kiemen het beste bij een temperatuur tussen de 20 en 25 graden. Plaats daarom de bakjes in een zonnige vensterbak of maak gebruik van een propagator. De kieming duurt meestal maar een week, maar wees geduldig sommige zaden kiemen pas na twee a drie weken.

Verspenen

Als de zaailingen vier blaadjes hebben moeten ze verspeend worden in grotere potjes (negen centimer potten). Dit is ook het moment om goede potgrond te gebruiken, zelf gebruik ik altijd biologische moestuin potgrond. Zet na het verspenen de jonge plantjes op een lichte standsplaats bij een dagtemperatuur van ongeveer 18 tot 22 graden.

Voor het verspenen breek het plantje voorzichtig los, probeer zoveel mogelijk van de wortels te behouden en pak de zaailingen niet vast aan het steeltje. Doe in een potje van 9 centimeter goede potgrond, druk stevig en plaats de zaailing in het potje. Druk wederom aan, zodat de wortels goed in contact komen met de potgrond. Plaats het potje in een bak met water en wacht totdat alle grond doordrongen is van water. 

Planten

Als de tomatenplanten groter en sterker zijn (zes tot acht weken) is het de hoogste tijd om ze in de grond te plaatsen. De grondtemperatuur mag niet onder de 15 graden zijn, wat in een kas gemakkelijker is dan wanneer je de planten buiten wilt plaatsen. Wanneer de tomatenplanten op hun plek staan, bind het touw voorzichtig om de steel. 

Aanbinden of aandraaien

Om de tomatenplant voldoende te steunen, maak je de plant vast aan een stok of een touw. In de kas werk ik altijd met touwen. Na het planten draai je voorzichtig de steel om het touw. Om de paar dagen draai je de tomatenplant om het touw, probeer dit niet te forceren want de plant kan snel afbreken.

Tomaten dieven

Het dieven van tomaten is eenvoudig, al kan het voor sommige mensen ook best lastig zijn. Want dieven zijn in een jong stadium gemakkelijk te herkennen maar als de dieven wat groter zijn kan het al wat lastiger worden. Of je vindt het misschien zonde om een mooie zijtak te verwijderen.

In elke bladoksel van een tomatenplant komt een nieuwe scheut, die dieven worden genoemd. Als je deze dieven niet verwijderd ontwikkelen ze tot een grote tak, die op zijn beurt ook weer dieven ontwikkelt. Uiteindelijk krijg je dan een jungle aan tomatenplanten en hele kleine tomaaten.

Daarom is het belangrijk om de dieven weg te halen, bij voorkeur nog voordat ze tien centimeter zijn zodat de plant niet teveel verzwakt. Op deze manier krijg je een mooie oogst tomaten.

Je moet alleen dieven bij een stamtomaat. Bij struiktomaten en dwergtomaten hoeft je niet te dieven.

Tomaten toppen

In ons klimaat is het een goed idee om de top van de tomatenplant te verwijderen na de vierde of vijfde tros, op deze manier krijg je een mooie oogst. Verwijder de top boven de laatste twee bladeren boven de laatste tros.

Je eigen tomaten zaden

Het is niet heel moeilijk om aan het einde van het seizoen je eigen tomatenzaden te schonen zodat je het jaar daarop weer kan genieten van je eigen tomaten.

Aan het einde van het seizoen pluk je enkele verse, rijpe tomaten, het beste is om dit te doen van hetzelfde ras. Snijd de tomaten doormidden en schep de zaden eruit. 

Doe het zaad en de pulp in een pot en voeg een beetje water toe. Zet de pot voor drie dagen op een warme plek (niet warmer dan 40 graden). 

De pulp rot en fermenteert snel, waardoor de zaden naar beneden zakken. Bij lagere temperaturen duurt het wat langer en moet je nog een paar dagen extra wachten. 

Voeg een beetje water toe en wacht tot dat de zaden weer naar de bodem zakken. Schep voorzichtig de verrotte pulp eraf. Vul de pot weer met vers water en laat de zaden weer zinken, schep zoveel mogelijk water met pulpresten af. Sommige zaden zullen blijven drijven, dit zijn waarschijnlijk lege zaadhuiden en kun je ook wegspoelen.

Giet de schone zaden in een vergiet en spoel de zaden schoon, Druk voorzichtig tegen de zaden aan om het overtollige water eruit te drukken.

Leg de zaden op een theedoek of een bord. Spreid de zaden goed zodat de tomatenzaden in één laag liggen. Hussel de zaden, als ze half drooog zijn, met je vingers een beetje door elkaar zodat de tomatenzaden niet aan elkaar blijven plakken.

Als de tomatenzaden goed gedroogd zijn, bewaar je ze in een luchtdichte pot. Als je de zaden goed droog bewaart, kunnen ze minimaal vijf jaar meegaan. Als je de tomatenzaden droog en koel bewaard kun je ze wel tien tot twaalf jaar bewaren.

Ongedierte en ziekten bij tomaten kweken

Bladluis, aaltjes, rode spint en tomaten mot zijn ongedierte die de tomaten kunnen aantasten.  Ziekten en kwalen die bij tomaten kunnen voorkomen zijn bloesemrot, vlekken, voetrot, grijze schimmel, aardappelziekte, verwelken van het blad en virusziekten.

Voedingswaarden per 100 gram

Energie	: 81 kj, 19 kcal	Water	: 93,9 gram
Eiwit	: 1 gram	Calcium	: 14 mgram
Koolhydraten	: 2,9 gram	IJzer	: 0 mgram
Vet	: 0,2 gram	Vitamine C	: 24 mgram
Vezels	: 1 gram